Tuin der Lusten

Jeroen Bosch  -  De tuin der lusten (middenpaneel)

Eerst was er het schilderij van Jeroen Bosch en (veel) later pas de titel: de 'Tuin der lusten'. Maar het blijft voor kunsthistorici een "overvol prikkelend raadsel", dit schilderij. Vergeleken met zijn andere schilderijen oogt het als een lieflijk tafereel van blote mensen, sappige vruchten en dieren die vooral mooi zitten te zijn of die keurig in het gelid lopen, bereden door mannen. Geen duiveltjes, monsters, martelwerktuigen, vuur of andere verschrikkingen. Maar of Jeroen Bosch hier bedoeld had om iets lieflijks als een verloren paradijs te schilderen, of vooral de menselijke wellust en gulzigheid toonde, we weten het niet.
Het is zeker een lust voor het oog, de kleuren, de fantasie, de mini-verhaaltjes. Maar ik geniet ook van al die dieren die hij juist zo natuurgetrouw, maar tegelijk sierlijk en uitdrukkingsvol heeft geschilderd. In dit schilderij zijn een putter, roodborst, hop, groene specht, steenuil, vlaamse gaai, lepelaar, ooievaar, wilde eend, koolmees en ijsvogel in één oogopslag te herkennen. En vrijwel in het midden van het schilderij vliegt een kleine (of grote) vos. Er is hier alleen één probleem: de vleugels zitten ondersteboven. Jeroen Bosch heeft een vliegende vlinder geschilderd, heel moeilijk in een tijd dat er geen foto's bestonden en bewegende beelden alleen in gedachten stil gezet konden worden. Je kijkt tegen de onderkant van de vleugel, maar ziet het kenmerkende patroon van de bovenkant van de vleugel. Ach nou ja, een kniesoor die daar op let. Want het is wel een mooie vlinder, net bezig te landen op een blauwe distel, met zijn onderlijf als een landingsgestel onder hem bungelend. Ik kan zijn oog zien glinsteren. Wie weet is zijn lange tong al in een van de bloemkelken verdwenen. Het is niet zomaar een vlinder, maar een individu, met verlangens. Midden in de tuin der lusten neergestreken om wat nectar te drinken.

Fragment uit de Tuin der Lusten van Jeroen Bosch

18 maart 2016

Bronnen

Ed Hoffman, Kijken naar Bosch. Een ontdekkingsreis langs alle schilderijen. Jheronimus Bosch Art Center 2014. Het middenpaneel van de 'Tuin der lusten' is in hoofdstuk 38 van dit boek beschreven (er zijn geen paginanummers). Het citaatje en de foto zijn hiervan afkomstig.

Afbeelding van de Tuin der Lusten:
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6e/Attributed_to_Michiel_Coxie_001.jpg