Vlindermaffia

jachttrofee van het gentiaanblauwtje

Vlinders kijken betekent vlinders zoeken, tenzij je genoegen neemt met de vlinders die op je vlinderstruik landen.

Dat zoeken kan voor bepaalde soorten uitgroeien tot een ware speurtocht waar zowel surfvaardigheden als padvinderskwaliteiten goed van pas komen. Het surfen doe je op het internet, wel te verstaan.

Het gentiaanblauwtje is zo’n soort. Vroeger vlogen er heel wat van die vlindertjes in Nederland, maar door de verdroging en vergrassing gaat hun aantal sinds de jaren negentig pijlsnel achteruit. Je moet heel goed zoeken om er nog een te vinden.

Het zijn vrij onopvallende vlindertjes met een bijzonder levensverhaal. Ze leggen hun eitjes alleen op de bloemen van de klokjesgentiaan. De rupsjes eten van de bloembodem en laten zich dan op de grond vallen. Bepaalde knoopmiersoorten nemen de rups mee naar hun nest, omdat de rups hetzelfde ruikt als hun eigen larven. De rups blijft bijna een jaar in het mierennest en verpopt hier ook. De mieren zorgen voor de rups die ruikt als een mierenkoningin! De zomer erna verpopt de rups en verlaat als vlinder nest.

Ik smul altijd van dit soort feitjes, zoals een ander van de onthullingen over een of ander koningskind in de Privé. En ik probeer me meteen ook een voorstelling te maken van het dagelijks leven van de biologen, die dit soort dingen ontdekken.

Voor de gentiaanblauwtjes moeten er dus genoeg gentianen zijn, er moeten mieren van de juiste soort zijn en nog wat dopheide om als vlinder nectar van te drinken, op zichzelf niet zoveel eisen, maar voor onze deplorabele natuur is dit lijstje inmiddels te hoog gegrepen. Met plaggen en begrazen probeert men de laatste gebiedjes waar nog gentiaanblauwtjes vliegen te behouden. Een leger van vrijwilligers die toepasselijk Blauwe Brigades worden genoemd, helpt bovendien door met de schop kleine stukjes te plaggen, zodat gentianen en nesten van de mieren ontzien kunnen worden.

Deze gebiedjes worden zorgvuldig geheim gehouden. Naast of tegenover de blauwe brigadiers is er schijnbaar ook een leger aan vlindervangers, zeg maar vlindermaffia. Of, denk ik nu opeens, zouden de vlinderaars die niet met net, maar alleen met camera of vlinderkijker gewapend zijn, ook onder de vlindermaffia vallen? Ik weet uit eigen ervaring dat die niet zo onschuldig zijn als ze lijken...

Het begon vorig jaar. Ik ging naar een mooi heidegebied om gentiaanblauwtjes te zoeken. Op internet had ik een klein kaartje van het gebied gevonden en een parkeerplaats mèt adres zodat de tom-tom mij erheen kon brengen. Op de parkeerplaats stond een informatiebord met een betere kaart, zodat ik ter plekke op mijn printje wat paden kon intekenen.

Zo liep ik dus, voor mijn doen opvallend goed voorbereid, de heide in. Het was een warme dag in augustus, ideaal vlinderweer, de zon brandde en de heide was groot. De honden, die ik voor de gezelligheid had meegenomen, vonden het al gauw niet leuk meer en liepen meters achter me, voortgetrokken door de lange lijn. Ik was door alle beslommeringen de primaire levensbehoefte, de fles met water, vergeten. Rulle zandpaden en knisperende paarse heide alom. Het zweet gutste alle kanten op, de provisorische kaart bleek ontoereikend, maar na veel zoeken en heen en weer lopen kwam ik bij een drassig gebied met een vennetje.

Mijn honden en ik keken verlangend naar het blikkerende water in de verte, maar er liep geen pad naartoe. Wat doe je dan, als natuurliefhebber in schaapskleren? Loop je verder over het pad, weg van al dat moois? Of geef je toe aan je jachtinstinct? Loop je dwars door de kwetsbare moerasvegetatie? Met mijn verrekijker probeerde ik de afstand te overbruggen om te zien of er klokjesgentianen stonden, maar door het felle licht boven het water kon ik amper iets zien. Ik weet niet wat in me voer, maar ik bond de honden vast aan een boom en liep op blote voeten om de vegetatie te ontzien naar het ven. Ik voelde me heel slecht. Maar ik zag geen klokjesgentianen. Het leek een terechte straf. Wel doopte ik nog even mijn handen en voeten in het water, voordat ik opgelucht het slechte pad verliet. De honden vergaven me alles. Zo fijn, honden.

Ik bekeek nog enkele vennetjes, voor zover mogelijk dan, want ik was tot inkeer gekomen en bleef op het pad, maar zonder klokjesgentianen te vinden. Een teleurstelling waar ik mij bij neerlegde. Misschien kwamen de gentiaanblauwtjes (en klokjesgentianen) niet meer voor op deze heide. Of op een plekje ver weg van de paden, alleen bereikbaar voor groene en blauwe brigadiers.

Op de terugweg kwamen we vlak bij de parkeerplaats nog langs een ven pal naast het pad. 'Kom', zei ik tegen de honden, 'daar kunnen jullie pootje baden'. Terwijl de honden in het ondiepe water lagen, verheugd over de goede afloop van deze middag, viel mijn oog op een klokjesgentiaan. Al gauw zag ik vele tientallen blauwe klokjes tussen de dopheide staan. De honden keken vanuit het water geduldig toe hoe ik heen en weer liep langs het water. Maar het gehoopte vlindertje zag ik niet. Toen ik een paar gentianen van dichtbij bekeek, zag ik op elke bloem een paar eitjes. Ik was te laat om de vlinder te zien, maar op dit stukje heide was het nog niet te laat voor het gentiaanblauwtje.

Een jaar later:

Ik heb ervan geleerd: ik moet iets eerder gaan in de zomer en water meenemen (en niet meer van het pad afgaan). De honden heb ik thuis gelaten. Het is eigenlijk een inkoppertje. Auto parkeren, klein stukje naar het ven lopen, en hup, daar vliegt een beige vlindertje op uit de dopheide. Beige? Jawel, de vrouwtjes van gentiaanblauwtjes zijn niet blauw maar lichtbruin. Rustig achtervolgen, tot zij op een grashalm gaat zitten, verrekijker erop richten, en inderdaad: twee rijen wit omrande stipjes: het gentiaanblauwtje. De euforie blijft uit. Net als wanneer je een olifant in de dierentuin ziet.

Filmpjes op youtube over het gentiaanblauwtje

Staatsbosbeheer Hoge Veluwe, over de voorplanting van het gentiaanblauwtje
https://www.youtube.com/watch?v=MnvRJaW9wh0

BBC (David Attenborough), over de knoopmieren die de larven meenemen naar hun nest
https://www.youtube.com/watch?v=ocWgSgMGxOc

BBC (David Attenborough), over de sluipwesp die parasiteert op de larve van het gentiaanblauwtje
https://www.youtube.com/results?search_query=phengaris+alcon