“Bombax alse Plinius segt”
Afbeelding van een zijdevlinder uit Der Naturen Bloeme van Jacob van Maerlandt
Via is Latijn voor weg, en via via betekent ‘langs diverse tussenpersonen’ al zou het met wat fantasie -ik ben geen latinist- ook de Weg der Wegen kunnen betekenen. En tot de Verlichting liep de Weg der Wegen om tot kennis over de natuur te komen via vele tussenpersonen, door steeds weer te lezen en over te schrijven wat eerdere denkers hierover hadden geschreven in plaats van naar buiten te gaan -een gang van zaken die mij vooral in de winter erg aanspreekt-.
Mijn winterwandelingen over het wereldwijde web gaan ook via via, en zo stuitte ik op de naam van Jacob van Maerlandt, een Vlaams dichter uit de dertiende eeuw. Hij was koster van beroep, dichten deed hij erbij. Desondanks was hij, zo valt te lezen op Wikipedia, “met zijn 230.000 verzen [...] een van de productiefste middeleeuwse auteurs”. Hij vertaalde vooral uit het Latijn, waaronder zijn bekendste werk, Der Naturen Bloeme, dat hij rond 1270 schreef, de eerste natuurencyclopie in het Vlaams en vermoedelijk de laatste die in verzen is geschreven. Het was een vrije vertaling van het Liber de natura rerum (Boek over de natuur der dingen) van Thomas de Cantimpré, geschreven rond 1245, die zijn kennis weer had opgedaan uit oude boeken zoals die van Aristoteles en Plinius de Oudere.
Het bijzondere van Van Maerlandt is dat hij in de volkstaal schreef -in een tijd waarin vrijwel alles in het Latijn geschreven werd- en zo kennis, en ook de bijbel die hij vertaalde, voor een groter publiek toegankelijk maakte. Niet veel mensen konden lezen, maar rondtrekkende voordrachtskunstenaars leerden de teksten op rijm uit hun hoofd en droegen dit voor.
In Der Naturen Bloeme komt van alles aan de orde, zoals ‘wonderbaarlijke volkeren’, ‘viervoetige dieren’, vogels, vissen, watermonsters, allerlei -vooral nuttige- planten, edelstenen, ‘zowel de geneeskrachtige als de giftige’ bronnen, metalen en ‘de vele soorten insekten en kruipende dieren’. De Koninklijke Bibliotheek heeft haar exemplaar gedigitaliseerd, zodat ik er van achter mijn keukentafel doorheen kan bladeren. Het handschrift kan ik niet lezen, en zelfs de transcripties die in een uitklapmenu verborgen zitten, zijn voor mij maar bij vlagen begrijpelijk. Dus lees ik het boek zoals ik lang geleden Mijn leuk woordenboek van Richard Scarry las: ik kijk alleen naar de ‘plaatjes’ en de rest verzin ik erbij! Die ‘plaatjes’ zijn prachtige miniaturen van al die wonderlijke wezens (want is niet ieder wezen wonderlijk), ingekleurd en met bladgoud versierd. Er zijn vissen met hangoren, grote klauwen, vleugels, of alles tegelijk, maar ook een ooievaar, uil en zwaan die dan weer herkenbaar zijn. Er zijn mensen met reuzenvoeten, zonder hoofd of met een janushoofd en een moeder ligt in een bed met een kind te spelen terwijl een kikkerachtig wezen over de dekens hopst.
Maar goed, even over de ‘vele soorten insekten’. Zouden er ook vlinders tussen zitten, vroeg ik mij af. Van de plaatjes werd ik niet wijzer. De vliegende insecten zien er meestal uit als ingebakerde baby’s met puntige vleugels. God mag weten wat het moet voorstellen. Ik zocht een hertaling van de tekst naar hedendaags Nederlands en vond twee sites die hierin behulpzaam zijn. Op deze manier vond ik vier vlinders waarover ik in andere blogs zal schrijven. Een van die vlinders, de zijdevlinder, staat hierboven.
Ik zou zeggen: ga het zelf eens zien! Hieronder vind je een link naar de site van de Koninklijke Bibliotheek. Van een wandeling op de Regte Heide om dartelende heideblauwtjes te zien kan ik geen link geven, maar wel van dit prachtige boek. Op deze manier, via via dus, kun je Der Naturen Bloeme zien, wat zoveel betekent als: het beste uit de natuur.
januari 2015
Bronnen
Wikipedia over Jacob van Maerlandt: https://nl.wikipedia.org/wiki/Jacob_van_Maerlant
Richard Scarry, Mijn leuk woordenboek, Antwerpen 1963.
Koninklijke Bibliotheek scan van Der Naturen Bloeme: https://www.kb.nl/themas/middeleeuwen/der-naturen-bloeme-jacob-van-maerlant
Hertaling door Nico Koomen op
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Ik vind het leuk als je een bericht achterlaat!